Warm bier van juffrouw Saar (1861)

Warm bier? Dat staat toch haaks op waar bier voor bedoeld is? Niet in de achttiende eeuw. Van een donker, zoet biertje werd op koude dagen regelmatig een soort ‘glühbier’ gemaakt. In Groningen doen ze het op koude dagen nog. En in Friesland noemen ze het een boerenkoffie.

In het Groninger Archief bevindt zich onderstaand recept van ene juffrouw Saar. Het staat in een handgeschreven kookschrift uit 1861 van mevrouw Kool-Crull. Nou was warm bier (of haitbier) geen onbekende in die tijd. In veel kookboeken uit de negentiende eeuw vind je soortgelijke recepten. Het is donker bier waaraan eieren, room, melk, specerijen en brandewijn werden toegevoegd. De eigenwijze Friezen voegden er een scheut koffie aan toe en noemden het vervolgens boerenkoffie. In Duitsland kennen ze de drank ook en noemen ze het eierbier.

Lekker of niet, warm bier of heet bier werd gretig gedronken, liefst uit een pul, en dan vooral na het schaatsen of op koude dagen. Volgens dit recept van juffrouw Saar is het belangrijkste ingrediënt kluinbier. Een zoet-zurig donker Gronings bier (ongeveer 8,5%) dat al eeuwen bestond en in sommige delen van Nederland – vooral in Holland – razend populair was. Kluunkoppen werden de Groningers ook wel genoemd, en in Friesland werd je voor Kluunskonk uitgemaakt als je te ver in het glaasje had gekeken. Sowieso was Groningen in die tijd een echte brouwersstad. Ga maar na, er was zelfs een tijd dat alleen mensen die lid waren van de brouwersgilde deel mochten nemen aan het stadsbestuur.

Luxe-artikel
Maar goed, dat was in de zeventiende eeuw. Want hoe anders was dat in de achttiende eeuw, toen bier plotseling niet meer volksdrank nummer één was. Sterker nog, bier werd een luxe-artikel. In de eerste plaats kwam dat door de opkomst van koffie, thee en chocolade, die aanvankelijk vooral als medicijnen werden voorgeschreven. Maar later door brandewijn en jenever. De voordelen van deze drankjes waren groot: de accijns erop was lager, je kreeg dezelfde hoeveelheid alcohol tegen een lagere prijs en het was langer houdbaar.

Wapen tegen misbruik
Niet zo gek dus dat de brouwers – ook nog zo rond de tijd van dit recept – het moeiliijk hadden. Bier werd een luxe-item. Totdat er rond 1850 vanuit onverwachte hoek opeens steun kwam voor bier. De levensomstandigheden van de lagere klassen waren abominabel. De slechte behuizing, de kindersterfte, de slechte voeding… En dan ook nog eens het overmatig drankmisbruik. Bier werd opeens weer gezien als een wapen tegen de ‘kanker der jenever’. Nee, dan liever bier. Geheelonthouders en ‘rekkelijken’ waren het niet echt met elkaar eens. Maar toch werd bier in de laatste kwart van de eeuw – hoewel niet opnieuw de volksdrank – wel weer gewoon betaalbaar en een ‘genotsmiddel’ voor hoog en laag.

Verkwikkend
Dat alles speelde zich dus ook af zo rond de tijd van dit recept voor warm bier (of heet bier). Mevrouw Kool-Krull was een van de betergestelden en kon zich zo’n donker biertje vast prima permitteren. Hoe het mij smaakte?
Helaas bestaat kluinbier (cluynbier) nier meer. Maar ook met een donkere Leffe was het goed te doen. Het deed me in de verte wat denken aan Irish Coffee. Ik was zelf wel scheutig met de room, en op een koude dag – bij de open haard – is het best verkwikkend. Die eieren snap ik niet zo, die zou ik achterwege laten. Maar goed, het zal een ‘gezonde’ en versterkende overweging zijn geweest.

Wat heb je nodig?

• 2 flesjes donker bier (ik gebruikte zelf Leffe, maar denk ook aan Kasteelbier of Affligem)
• 1 ons bruine suiker
• 2 eieren
• 1 dl room
• tl kaneel
• snuf nootmuskaat
• scheut brandewijn (of wodka)

Bereiding:
Bier met suiker verwarmen (niet koken). Room met eieren goed kloppen. Zodra bier heet is, van vuur af kaneel, nootmuskaat en brandewijn (of wodka) eraan toevoegen. Hete bier in kan of glazen doen en daar met lepel het room-eiermengsel op laten glijden.

Bron:
O.a. W. Lintsen (red.), Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890, www.dbnl.nl.